Γράφει ο Στέργιος Πουρνάρας, φιλολόγος – μουσικός Πρόεδρος Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών ΠΕ Γρεβενών
3ο Ο Αριστείδης Στεργιάδης και η συνθήκη των Σεβρών
Από την πρώτη στιγμή της απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη οι Τούρκοι, με την ανοχή και των Ιταλών στο βιλαέτι του Αϊδινίου, αντιστάθηκαν με αιφνιδιαστικές επιθέσεις και, εφορμώντας από τις κατεχόμενες από την ιταλική ζώνη, προσπάθησαν να ανακαταλάβουν ακόμη και τη Σμύρνη. Την πρώτη ημέρα της παρέλασης του ελληνικού στρατού στην προκυμαία της Σμύρνης σημειώθηκαν επεισόδια με αρκετά θύματα από όλες τις εθνικότητες μεταξύ των οποίων και δύο Εύζωνοι. Όσο περνούσε ο καιρός και τα επεισόδια εκατέρωθεν αυξάνονταν, ο Βενιζέλος κατάλαβε τη σοβαρότητα του θέματος και έστειλε στη Σμύρνη τον εμπειροπόλεμο στρατηγό Λεωνίδα Παρασκευόπουλο που διαπίστωσε τις δυσκολίες της επιχείρησης και τον Αριστείδη Στεργιάδη, μια αινιγματική, όπως θα αποδειχτεί, προσωπικότητα ως Ύπατο Αρμοστή, για να διασφαλίσει την τάξη και την πειθαρχία.
Ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, καταξιωμένος και εμπειροπόλεμος στρατιωτικός από την επιτυχημένη του θητεία στους Βαλκανικούς και στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, θα παραμείνει στην Σμύρνη μέχρι τον Νοέμβριο του 1920, όταν και παραιτήθηκε μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου και οργάνωσε με επιτυχία το στράτευμα. Ήταν εκείνος που ηγήθηκε στην προέλαση και την επέκταση του μετώπου το καλοκαίρι του 1920, μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, όταν η κατάσταση ήταν ακόμη μερικώς ελεγχόμενη από τον Βενιζέλο. Ο Αριστείδης Στεργιάδης από την άλλη ήταν επιλογή του ίδιου του Βενιζέλου, παρά το γεγονός ότι δεν συμφωνούσε με τη δύσκολη επιχείρηση και στην αρχή αρνήθηκε. Είχε τη απόλυτη εξουσία και σε πολιτικά και σε στρατιωτικά θέματα και από την αρχή που ανέλαβε την εξουσία φάνηκε ο ιδιόρρυθμος και εγωπαθής χαρακτήρας του, καθώς συγκρούστηκε τόσο με την στρατιωτική, όσο και με τη θρησκευτική εξουσία. Παρέμεινε στη θέση επί τρισήμιση έτη και δεν αντικαταστάθηκε από τη νέα κυβέρνηση. Στα μάτια των προσφύγων και του λαού ο Στεργιάδης φάνταζε ως όργανο των ξένων Δυνάμεων και ως προδότης, καθώς μεροληπτούσε φανερά υπέρ των Τούρκων, επέβαλλε αυστηρές ποινές στους Έλληνες, συγκρούστηκε με τον Λεωνίδα Παρακευόπουλο σε θέματα στρατιωτικά και με τον μητροπολίτη Κυδωνιών Γρηγόριο και τον Χρυσόστομο Σμύρνης, του οποίου μάλιστα διέκοψε το κήρυγμα κατηγορώντας τον για πολιτικολογία και ζητώντας από την ελληνική κυβέρνηση να του περικόψει την επιχορήγηση. Γενικά ήταν αντικοινωνικός και δεν συμμετείχε στις κοινωνικές εκδηλώσεις της Σμύρνης για να μην επηρεάζεται η κρίση του, όπως έλεγε ο ίδιος. Αρνήθηκε να αναλάβει την αρχηγία του κινήματος της Εθνικής Άμυνας για την ανεξαρτησία της Σμύρνης το 1922, αν και του προτάθηκε και η κίνηση που προσπάθησε να κάνει την τελευταία στιγμή για αυτονομία της περιοχής απέτυχε, γιατί κανείς πια δεν τον εμπιστευόταν ούτε καν ο ίδιος ο Βενιζέλος.
Οι ερευνητές βέβαια του αναγνωρίζουν και ορισμένα θετικά, όπως ότι ήταν εργατικός και αμερόληπτος με μουσουλμάνους και χριστιανούς, άνθρωπος του καθήκοντος και γι’ αυτό εξάλλου τον επέλεξε ο Βενιζέλος. Επίσης επί θητείας του επανήλθαν στη Σμύρνη 150.000 Έλληνες που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα κατά τους προηγούμενους διωγμούς, οργανώθηκε το Ιωνικό Πανεπιστήμιο από τον έγκριτο μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, ιδρύθηκε ένα πειραματικό αγρόκτημα, ένα μικροβιολογικό εργαστήριο και ένα Ινστιτούτο Παστέρ, καθώς και υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Μια μέρα όμως πριν την είσοδο των Τούρκων στη Σμύρνη ο Στεργιάδης, έχοντας υπογράψει το βασιλικό διάταγμα που απαγόρευε στους πρόσφυγες να φύγουν από τη Σμύρνη προς την Ελλάδα, επιβιβάστηκε σε ένα πλοίο των ξένων Δυνάμεων για την Πόλη και από εκεί μέσω Κωνστάντζας έφτασε στο Παρίσι, για να ενισχύσει έτσι το σενάριο ότι ήταν πράκτορας των Δυνάμεων. Τελικά εγκαταστάθηκε στη Νίκαια, όπου τον επισκεπτόταν ο Νικόλαος Πλαστήρας και ο ανεψιός του, οι οποίοι κάλυπταν ένα μέρος των εξόδων του και πέθανε φτωχός το 1949 σε ηλικία 88 ετών, παραμένοντας μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, αφού ο ίδιος δεν έγραψε κάτι για τον βίο και την πολιτεία του που θα διαφώτιζε την ανθελληνική; πολιτική του.
Το 1920 που υπήρχαν ακόμη ελπίδες για τις ελληνικές διεκδικήσεις και ο Βενιζέλος είχε καλές σχέσεις με τους Άγγλους κυρίως , προσπάθησε να δείξει ότι έλεγχε τα πράγματα στην κατεχόμενη περιοχή, γιατί ήθελε να βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση στις διαπραγματεύσεις στη Συνθήκη των Σεβρών. Γι’ αυτό περισσότερο με δική του πρωτοβουλία και με την ανοχή των Άγγλων σταθεροποιήθηκε το μέτωπο μέχρι την περιοχή της Προύσας , χωρίς να επεκταθεί παρά πέρα. Περί τα τέλη Ιούλιου του 1920 συνήλθε στην αίθουσα του Δημαρχείου των Σεβρών το Συμβούλιο Ειρήνης το οποίο επί 19 μήνες από την Ανακωχή του Μούδρου προσπάθησε να βρει μια λύση που θα ικανοποιούσε τα αποικιακά συμφέροντα της Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και ΗΠΑ και τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας, της Τουρκίας , των Ποντίων και Αρμενίων και άλλων μειονοτήτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σύμφωνα με την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών. Μετά από πολλές συναντήσεις κατέληξαν σε μία συμφωνία η οποία υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου και ήταν πάρα πολύ εύθραυστη, «όσο και πορσελάνες των Σεβρών», όπως είχε ισχυριστεί ο Γάλλος πρωθυπουργός Κλεμανσό, που ικανοποιούσε την Αγγλία και την Ελλάδα και προκάλεσε τη δυσαρέσκεια όλων των άλλων Δυνάμεων και της Τουρκίας. Η Αγγλία γινόταν κυρίαρχη δύναμη από τα Δαρδανέλια μέχρι και τα πετρέλαια της Μοσούλης και η Ελλάδα αποκτούσε την μεγαλύτερη έκταση, περίπου 150.000 τ. χλμ. και 5.500.000 πληθυσμό. Γινόταν η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, αφού κέρδιζε την Ανατολική Θράκη, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, πλην Δωδεκανήσων που παρέμεναν υπό ιταλική κατοχή και μία ζώνη στην περιοχή της Σμύρνης προσωρινά για το καθεστώς της οποίας θα διενεργούνταν δημοψήφισμα μετά από πέντε χρόνια.
Η Συνθήκη έγινε αποδεκτή στην Ελλάδα με ενθουσιασμό και θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος διπλωματικός θρίαμβος του Βενιζέλου. Ο ίδιος όμως, που γνώριζε όλο το διπλωματικό παρασκήνιο, ήξερε πολύ καλά πόσο δύσκολη ήταν η εφαρμογή αυτής της συνθήκης και τι εμπόδια θα συναντούσε ειδικά για τη ζώνη της Σμύρνης. Όπως μαρτυρεί ο Γάλλος διπλωμάτης Philippe Berthelot, ο Βενιζέλος του είχε εκμυστηρευθεί ότι, αν γνώριζε εξαρχής πως η παραχώρηση της περιοχής θα ήταν προσωρινή, δεν θα δεχόταν να στείλει στρατό στη Μικρά Ασία. Επίσης γνώριζε καλά πως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Ιταλία θα έκαναν τα πάντα για τον θρυμματισμό και την αποτυχία της Συνθήκης και, το χειρότερο, ότι θα δυνάμωνε ο εθνικισμός των Τούρκων και θα ενισχυόταν ο στρατός του Κεμάλ. Λίγο πριν την Συνθήκη των Σεβρών όμως , ελπίζοντας και στην οικονομική βοήθεια των Άγγλων, αποφάσισε να πολεμήσει με τον αξιόμαχο ελληνικό στρατό τον Κεμάλ και να επιβάλει τους όρους της.
Έτσι, ελέγχοντας ακόμα ο Βενιζέλος την κατάσταση και ελπίζοντας ότι ο ελληνικός λαός θα επιβραβεύσει τη μεγάλη διπλωματική του επιτυχία προκηρύσσει εκλογές για την 1 η Νοεμβρίου, με την υπόδειξη και των Άγγλων σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, τις οποίες θα χάσει από την Ηνωμένη Αντιπολίτευση με αποτέλεσμα να αλλάξει εντελώς το διπλωματικό κλίμα και από την φιλικά προσκείμενη Αγγλία, η οποία, με το πρόσχημα ότι η νέα κυβέρνηση έφερε πίσω τον έκπτωτο βασιλιά Κωνσταντίνο, κηρυγμένο εχθρό της Αντάντ, εγκατέλειψε την Ελλάδα μόνη και αβοήθητη στο μικρασιατικό μέτωπο.
