2o Οι συνθήκες ειρήνευσης του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και ο εθνικισμός των Τούρκων
Γράφει ο Στέργιος Πουρνάρας, φιλολόγος – μουσικός Πρόεδρος Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών ΠΕ Γρεβενών
Στο 1 ο άρθρο της προηγούμενης εβδομάδας το οποίο είχε και χαρακτήρα εισαγωγής είδαμε πώς διαμορφώθηκαν οι συνθήκες για τον μικρασιατικό πόλεμο (1918-1923), που ήταν ευνοϊκές για την Ελλάδα, καθώς μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου βρέθηκε με το μέρος των Δυνάμεων της Αντάντ, Τριπλής ή Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) οι οποίες επικράτησαν έναντι των Κεντρικών Αυτοκρατοριών ή Τριπλής Συμμαχίας (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Τουρκία). Η Αγγλία και η Γαλλία κυρίως και λιγότερο η Ιταλία και οι ΗΠΑ ήταν υπέρ της διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και του διαμοιρασμού των εδαφών της. Ο Σουλτάνος ήταν άβουλος πια και υποχείριο των Δυνάμεων της Αντάντ, αλλά ο λαϊκός ηγέτης της Τουρκίας, ο Μουσταφά Κεμάλ αποτραβήχτηκε στο εσωτερικό της και με ορμητήριο την Άγκυρα συγκέντρωσε ισχυρή δύναμη και άρχισε την αντίσταση.
Στο Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι (1919-1920) με πρωτεργάτες τον Γάλλο πρωθυπουργό Κλεμανσό, τον Βρετανό Λόυντ Τζόρτζ και τον Αμερικανό Πρόεδρο Ουίλσον χαράχτηκε εκ νέου ο χάρτης της Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής από την Βαλτική μέχρι τον Περσικό Κόλπο, βασισμένη στα 14 σημεία που πρότεινε ο Αμερικανός Πρόεδρος. Οι μεγάλοι ηττημένοι ήταν η Γερμανία με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919) και η Οθωμανική αυτοκρατορία με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920). Η λογική που επικράτησε στις συνθήκες ήταν εκτός από την τιμωρία των ηττημένων με αφαίρεση εδαφών, αποστρατικοποίηση και βαριές αποζημιώσεις να επικρατήσει με βάση την «αρχή των Εθνοτήτων» η αυτοδιάθεση των λαών της Ανατολικής Ευρώπης (10ο σημείο) και των λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (12ο σημείο).
Σε αυτό το πλαίσιο και ο Βενιζέλος τον Δεκέμβριο του 1918 υπέβαλε τις εθνικές διεκδικήσεις οι οποίες περιλάμβαναν τη Βόρειο Ήπειρο, τη Θράκη, τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, πλην των Δωδεκανήσων. Οι διεκδικήσεις αυτές στηρίζονταν στην εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού, γιατί, όπως υποστήριζε ο Βενιζέλος « η Ελλάς δεν πηγαίνει όπου λείπει η εθνολογική βάση». Δεν απαίτησε την ανεξαρτησία του Πόντου παρά τις εκκλήσεις των Ποντίων, γιατί πίστευε ότι κάτι τέτοιο ήταν ανέφικτο, αλλά συμβούλεψε τους αντιπροσώπους των Ποντίων να κατευθυνθούν προς τη δημιουργία Ποντοαρμενικής Δημοκρατίας, η οποία και δημιουργήθηκε με την Συνθήκη των Σεβρών, αλλά δυστυχώς ήταν βραχύβια μετά την επικράτηση του Κεμάλ.
Ο Βενιζέλος λοιπόν για να ευνοήσει την υλοποίηση των διεκδικήσεών του δέχτηκε να συμμετάσχει στην εκστρατεία της Ουκρανίας εναντίον των Μπολσεβίκων, γεγονός που θα τους δυσαρεστήσει και, εκτός από τους διωγμούς των Ελλήνων της περιοχής, αργότερα θα συνάψουν Σύμφωνο Φιλίας και Συνεργασίας (1921) με τον Κεμάλ το οποίο θα αλλάξει τη στάση των Συμμάχων προς την Ελλάδα.
Τις 2 Μαΐου του 1919 ο αξιόμαχος ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη, κυρίως με την προτροπή της Αγγλίας, ένα τολμηρό εγχείρημα που εξυπηρετούσε, εκτός από τις εθνικές διεκδικήσεις και τον αγγλικό επεκτατισμό που ήθελε να ελέγχει όλη την περιοχή από τα Στενά των Δαρδανελίων μέχρι τα πετρέλαια της Μοσούλης. Αυτή την κίνηση δεν την είδαν με καλό μάτι ούτε η Γαλλία που ενδιαφερόταν για την περιοχή της Κιλικίας ούτε η Ιταλία που διεκδικούσε την περιοχή της Αττάλειας ούτε οι ΗΠΑ που φοβήθηκαν ότι το ελληνικό στοιχείο της Σμύρνης που είχε στα χέρια την οικονομία και τον πολιτισμό της περιοχής θα δυνάμωνε ακόμη περισσότερο. Πάντως οι Έλληνες της Σμύρνης ξέσπασαν σε πανηγυρισμούς και πίστεψαν ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για να ενωθούν με τη μητέρα Ελλάδα. Η κατάληψή βέβαια ήταν βιαστική, γιατί για την ίδια περιοχή ενδιαφερόταν και η Ιταλία και προσωρινή, γιατί η τύχη της θα κρινόταν με δημοψήφισμα μετά από πέντε χρόνια, όπως αποφασίστηκε τον επόμενο χρόνο στην Συνθήκη των Σεβρών. Πάντως ο ελληνικός στρατός, ενώ στην αρχή κατέλαβε το βιλαέτι του Αϊδινίου σιγά σιγά άρχισε να επεκτείνει το μέτωπο ύστερα από πρόσκληση των Ελλήνων της ενδοχώρας και επειδή η στασιμότητα έριχνε το ηθικό φρόνημα του στρατεύματος. Έτσι χωρίς να το καταλάβει απομακρυνόταν από τα κέντρα ανεφοδιασμού και ήταν πιο ευάλωτος στις νυχτερινές επιθέσεις των Τούρκων. Αυτό εκνεύριζε τους στρατιώτες και μερικοί τράπηκαν σε ορισμένα έκτροπα που και μεμονωμένα ήταν και δεν είχαν την έγκριση της διοίκησης, σε αντίθεση με τους Τούρκους που ακολουθούσαν την πολιτικής της γενοκτονίας, τόσο για τους Αρμένιους όσο και τους Έλληνες.
Οι Τούρκοι από τη μεριά τους με ηγέτη τον Κεμάλ κατάλαβαν ότι κινδυνεύει το έθνος τους και οργάνωσαν το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» με σύνθημα «η Τουρκία για τους Τούρκους» και, χωρίς να στραφούν στην αρχή εναντίον του Σουλτάνου και να κάνουν εμφύλιο πόλεμο, όπως επιθυμούσε η Αγγλία κυρίως, ενώθηκαν και ανέπτυξαν ένα πρωτόγνωρο εθνικιστικό κίνημα. Ο Κεμάλ άλλαξε πια στόχο και με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης πρότεινε να αγωνιστούν για ένα νέο εθνικό κράτος και όχι για την διατήρηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ξεκινώντας την άνοιξη του 1919 από τον Πόντο έκανε
πολλές συναντήσεις και συνέδρια (Αμάσεια, Ερζερούμ, Σεβάστεια) και συσπείρωσε πολλούς δυσαρεστημένους αξιωματικούς και στρατιώτες. Στο συνέδριο της Σεβάστειας αποφασίστηκε να γίνουν εκλογές στις οποίες επικράτησαν οι εθνικιστές, αλλά έδρα της Βουλής ορίστηκε η Κωνσταντινούπολη και όχι η Άγκυρα, όπως είχε προτείνει ο Κεμάλ, για αυτό και ο ίδιος, αν και είχε εκλεγεί βουλευτής του Ερζερούμ, δεν παρουσιάστηκε ποτέ στην Εθνική Βουλή. Η Βουλή όμως ψήφισε το «Εθνικό Συμβόλαιο» που είχαν αποφασίσει οι επαναστάτες στα προηγούμενα συνέδρια και άρχισαν έτσι οι εχθροπραξίες εναντίον των Γάλλων και των Αρμενίων στην Κιλικία στις αρχές του 1920. Για αυτά τα γεγονότα καταδικάστηκαν σε θάνατο ο Κεμάλ και οι οπαδοί του και η Τουρκία ήταν πια στα πρόθυρα του Εμφυλίου πολέμου ο οποίος ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1920, όταν οι Άγγλοι κατέλαβαν μαζί με τους συμμάχους την Κωνσταντινούπολη. Έτσι, όλοι οι Τούρκοι κατάλαβαν ότι ο Σουλτάνος ήταν αιχμάλωτος των Άγγλων και ενίσχυσαν την κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας του Κεμάλ με έδρα την Άγκυρα. Φιλοσουλτανικά κινήματα εκδηλώθηκαν από τους Έλληνες του Πόντου, του Κούρδους, τους Κιρκάσιους και Λαζούς και του Αρμένιους της Κιλικίας τα πιο πολλά υποκινούμενα από τους Άγγλους.
Η μανία του Κεμάλ, ιδίως μετά τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920, θα στραφεί εναντίον του ελληνικού στρατού που τον θεωρούσε στρατό κατοχής, γιατί οι διεκδικήσεις των Ελλήνων είχαν εθνολογική βάση και ήταν μόνιμες. Από την αρχή της απόβασής του ξέσπασε ένα άτακτος ανταρτοπόλεμος, όμως οι μεγάλες δυσκολίες θα φανούν τα δύο επόμενα έτη 1920 και 1921, όταν θα αποκρουστεί η τελική ελληνική επίθεση στον Σαγγάριο και θα αρχίσει η άτακτη οπισθοχώρηση και οι μεγάλες απώλειες.
Πηγές:
- Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου (1815 – έως σήμερα), Γ’ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ, Σελ.. 75 – 93
- Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ, Θεωρητική Κατεύθυνση, σελ. 137 -169
- ΕΤΣΙ ΧΑΣΑΜΕ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ, ΦΑΝΗ Ν. ΚΛΕΑΝΘΗ, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑ Α.Ε., ΑΘΗΝΑ, 1983
- ΙΕΕ, ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1913 ΩΣ ΤΟ 1941, ΤΟΜΟΣ ΙΕ’, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε., ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ 1980, σελ. 8 – 270
- ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
