Γρεβενά Πόλη του Μόχθου 1904-1993, Μαρτυρίες
Συνέντευξη του Συλλέκτη, Ερευνητή και Συγγραφέα Βαγγέλη Νικόπουλο.
Της Μαρίας Καναλίδου
Μ.Κ.: Θα ήθελα να καλησπερίσω τον κύριο Νικόπουλο. Ο άνθρωπος που έχει αναδείξει και προβάλλει τα Γρεβενά όσο κανείς άλλος. Είναι συλλέκτης και συγγραφέας και είναι σήμερα κοντά μας ή καλύτερα είμαστε εμείς κοντά του ή ότι εμείς είμαστε φιλοξενούμενοι του, σε αυτόν τον υπέροχο χώρο. Βρισκόμαστε στον παλιό μύλο του Γιαννακόπουλου στην περιοχή επτά λάκκοι στα Γρεβενά. Κύριε Νικόπουλε καλησπέρα σας ευχαριστούμε πάρα πολύ και ειλικρινά δεν ξέρω από που να ξεκινήσουμε και από που να αρχίσουμε για το τόσο ωραίο έργο που έχετε κάνει εδώ στην πόλη των Γρεβενών. Αυτό που θα ήθελα να ρωτήσω καταρχάς είναι να μου πείτε πως ξεκίνησε όλη αυτή η ιδέα του να συλλέξετε τις υπέροχες αυτές φωτογραφίες και να ξεκινήσετε την αναβίωση και την ιδέα του να δώσετε και πάλι ζωή στον παλιό μύλο του κυρίου Γιαννακόπουλου.
Κος Νικόπουλος: Τέσσερα χρόνια μετά την τελευταία μου εκδοτική προσπάθεια, το τελευταίο μου δηλαδή πόνημα, έψαχνα να βρω έναν εργασιακό χώρο επειδή αυτό το project είναι γύρω από φωτογραφικά ντοκουμέντα, ντοκουμέντα της πόλης των Γρεβενών που έχουν σχέση , με την πόλη του μόχθου των Γρεβενών. Οπότε, έψαχνα να βρω έναν τέτοιο χώρο, τον βρήκα στον χώρο αυτό τον παλιό μύλο του Γιαννακόπουλου. Αυτή τη στιγμή που είμαστε εδώ στη σιταποθήκη , στη κεντρική σιταποθήκη του μύλου όπου εκτίθενται διακόσια είκοσι φωτογραφικά ντοκουμέντα είχε σχέση, ήταν αλληλένδετο με τον χώρο στον οποίο μπορούσαν να εκτεθούν όλα αυτά. Τα ντοκουμέντα τα δικά μου, έχουν ξεκινήσει από μια συλλεκτική περιπέτεια εδώ και 22 χρόνια σε αυτή τη συλλεκτική περιπέτεια είναι το τρίτο μου πόνημα.
Μ.Κ.: Το τρίτο σας πόνημα, το οποίο ονομάζεται;
Κος Νικόπουλος: Γρεβενά Πόλη του Μόχθου 1904-1993, Μαρτυρίες. Η λέξη μαρτυρίες παίζει έναν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο γιατί νομίζω ότι είναι από τα λίγα λευκώματα στην ελληνική επικράτεια και στην βιβλιογραφία που έχουν συμπεριληφθεί, 700 συνεντεύξεις ανθρώπων οι οποίοι μίλησαν για όλο αυτόν τον κύκλο, που έχει σχέση με τον μόχθο και εκτός των άλλων στο λεύκωμα υπάρχουν 425 φωτογραφίες και άλλα 250 κειμήλια.
Μ.Κ.: Θα ήθελα να μου πείτε ποιο ήταν το πρώτο σας απόκτημα και πώς ξεκινήσατε εσείς και εξελιχθείτε σε ένα τόσο σημαντικός συλλέκτης. Θυμάστε ποιο ήταν το πρώτο σας απόκτημα και πότε ξεκινήσατε μέχρι να φτάσετε σε αυτό σας το έργο;
Κος Νικόπουλος: Όλα ξεκίνησαν το 2000 με αφορμή την συλλογή αποκριάτικων ιστορικών φωτογραφικών ντοκουμέντων , στην αρχή ενός θεσμού που τυγχάνει να είναι γέννημά μου δηλαδή το πνευματικό μου παιδί. Οπότε όταν άρχισα να αναζητώ τέτοια ιστορικά αποκριάτικα ντοκουμέντα μπήκα στη διαδικασία να βλέπω φωτογραφικά αρχεία οικογενειών της πόλης που μέσα εκεί έβλεπα τον υπόλοιπο πλούτο που δεν είχαν ληφθεί μόνο την περίοδο των αποκριών του παρελθόντος. Αυτό το υλικό άρχισε σιγά σιγά να συγκεντρώνεται και εκτός από οικογενειακά αρχεία έχει συλλεχθεί ένας αριθμός 40.000 φωτογραφιών μέχρι σήμερα, όπου έχουν ανευρεθεί μέσα από φορείς και κινήματα από έρευνες σε μουσεία, συλλογές του κόσμου στην Ευρώπη ή και σε όλη την υφήλιο διαδικτυακά. Έχουν συλλεχθεί μέσα από παλαιοπωλεία, ρακοσυλλέκτες χρειάστηκε πάρα πολύ δουλειά και πολλές δημοπρασίες.
Μ.Κ.: Μεγάλος μόχθος !
Κος Νικόπουλος: Μεγάλος μόχθος ακριβώς όπως το λέτε.
Μ.Κ.: Θα ήθελα να μου πείτε με ποιο κριτήριο επιλέγετε κάθε φορά το φωτογραφικό υλικό, έχετε κάποια κεντρική ιδέα που ξεκινάτε και λέτε θα συλλέξω φωτογραφίες ; Να πούμε ότι ο κος Νικόπουλος ήταν πρωτοστάτης όλης της ιδέας των Ανακατωσαριών το οποίο ήταν ένα πολύ μεγάλο γεγονός για τα Γρεβενά έφερε πολύ κόσμο στα Γρεβενά και ζήσαμε μεγάλες στιγμές.
Κος Νικόπουλος: Ήταν η περηφάνια της πόλης!
Μ.Κ.: Ήταν η περηφάνια της πόλης και μας θυμούνται ακόμη για τα Ανακατωσάρια, ευελπιστούμε κύριε Νικόπουλε κάποια στιγμή να τα ξανακάνουμε.
Κος Νικόπουλος: Θα δούμε θα δείξει το μέλλον (είπε χαμογελώντας)
Μ.Κ.: Θα μοχθήσουμε όλοι λίγο παραπάνω αλλά να το ξανακάνουμε γιατί άξιζε τον κόπο. Θα ήθελα να μου πείτε η κεντρική ιδέα ποια είναι για να ξεκινήσετε κάθε φορά έργο και την καινούρια συλλογή των φωτογραφιών και του υλικού.
Κος Νικόπουλος: Θα ήθελα να κάνω μια επισήμανση, ότι δεν συλλέγω μόνο φωτογραφίες αλλά και οτιδήποτε χάρτινο τεκμήριο έχει σχέση με την πόλη. Από χαρτιά περιτυλίγματος μέχρι card visit , φωτογραφίες κουμπιά.
Κος Νικόπουλος: Σχετικά με αυτό που με ρωτήσατε το πώς επιλέγω έχω φτάσει σε ένα σημείο πιστεύω και εκτιμώ που μπορώ μέσα από διαίσθηση, η ματιά μου δηλαδή να ξεχωρίσει ένα φωτογραφικό απόκτημα που μετά την ταυτοποίησή του και την τεκμηρίωσή του μελλοντικά να χρησιμοποιηθεί. Έχω τόσο υλικό που θα μπορούσα να κάνω το οτιδήποτε, να κάνω ακόμη και εκθέσεις που να είναι μόνο για ποδήλατα , εκθέσεις που να είναι μόνο για γάμους, όπως και το επόμενο λεύκωμά μου που πιστεύω ότι θα το παρουσιάσω το 2025-26 στο ευρύ κοινό , είναι ένα project σε λευκό χαρτί το οποίο έχει ξεκινήσει και είναι το πώς έγινε αυτή η πόλη , το πώς διαμορφώθηκε το αστικό τοπίο αυτής. Δηλαδή αρχίζω και έρευνα για το ιστορικό κέντρο και τα κτίσματα τα οποία υπάρχουν ή ακόμη και οι πλατείες και οι δημόσιοι χώροι, πώς έφτασε να χαρακτηρίζεται η πλατεία, πλατεία Αιμιλιανού, πότε μορφοποιήθηκε.
Μ.Κ.: Η έρευνά σας από ποια χρονολογία θα αφορά; Από τότε που ιδρύθηκε η πόλη των Γρεβενών;
Κος Νικόπουλος: Τέλη 19ου αιώνα και όλο τον 20ο αιώνα.
Μ.Κ.: Όταν πήγαν οι πρώτοι Γρεβενιώτες στην πόλη και άρχισαν να την μορφοποιούν;
Κος Νικόπουλος: Υπήρχε η πόλη, αλλά τι στοιχεία θα μπορούσα να βρω για τα οικοδομήματα της πόλης, για το κάθε οικοδόμημα. Οπότε, η έρευνα μου είναι στα κτηματολογικά γραφεία , στο υποθηκοφυλακείο.
Κος Νικόπουλος: Ναι και τα δύο και ευτυχώς και δυστυχώς σε πολλές παρενθέσεις. Ευτυχώς γιατί μπήκαν σε αυτόν τον χώρο της μαγείας του πολιτισμού και των τεχνών. Ο γιός μου έχει σπουδάσει φωτογραφία και βίντεο, η κόρη μου αν και έχει άλλες σπουδές στον χώρο, πολιτικού μηχανικού ασχολείται με θέατρο. Το δυστυχώς είναι διότι είναι δύσκολες εποχές για να επιβιώσεις μέσα από τις τέχνες για αυτό το λόγο το λέω αλλά εντάξει θα βρουν τον δρόμο τους.
Μ.Κ.: Όταν όμως αγαπάς πάρα πολύ κάτι το πετυχαίνεις.
Κος Νικόπουλος: Μακάρι μακάρι να δικαιωθούν.
Μ.Κ.: Τώρα μια που μιλήσατε για πολιτισμό επειδή έχουν αλλάξει πάρα πολύ τα πράγματα και οι καταστάσεις θα ήθελα να μου πείτε αν πιστεύετε εσείς σαν φωτογράφος, συλλέκτης και συγγραφέας ότι η φωτογραφία που εκτυπώνουμε σήμερα η ψηφιακή φωτογραφία που αποθηκεύουμε όλοι στα κινητά μας, αν έχει την ίδια αίγλη και την ίδια αξία με την παλιά φωτογραφία που κρατούσαμε ως κόρη οφθαλμού στα άλμπουμ και τις δείχναμε με πολύ αγάπη σε φίλους και συγγενείς σε γιορτές και πανηγύρια. Εγώ πιστεύω ότι δεν έχει την ίδια αίγλη αλλά επειδή εσείς είστε πάνω σε αυτό το αντικείμενο και σε αυτό το κομμάτι θα ήθελα να ακούσω την γνώμη σας.
Κος Νικόπουλος: Κοιτάξτε να δείτε η φωτογραφία σήμερα ακόμη και με τα κινητά δεν είναι κακό να φωτογραφίζεις. Μην ξεχνάμε ότι εδώ και χρόνια έχει δημιουργηθεί η πρώτη ταινία που έχει πάει σε φεστιβάλ και βραβευτεί με κινητό τηλέφωνο. Από εκεί και πέρα αυτό το οποίο ως συλλέκτης θα μπορούσα να πω, πώς οι μελλοντικοί συλλέκτες – ερευνητές αν τρέχουν σε διάφορα οικογενειακά αρχεία για να βρουν τα άλμπουμ τα οικογενειακά και να αναζητήσουν τον κρυμμένο πλούτο μιας πόλης , μιας κοινωνίας θα πρέπει μετά να ανατρέχουν σε σκληρούς δίσκους σε υποτιθέμενα backup στα οποία έχουν περισσώσει κάποια πράγματα. Αυτό το οποίο έχει χαθεί και δεν υπάρχει σήμερα δηλαδή από το πέρασμα της αναλογικής φωτογραφίας στην ψηφιακή φωτογραφία ή ακόμη και στους ενορχηστρωτές εννοώντας τους φωτογράφους , τους μεροκαματιάρηδες του φακού της κάθε περιοχής είναι ότι δεν υπάρχει αυτό το πρόσωπο που ήταν «ιερό πρόσωπο» δηλαδή ήταν αυτός ο οποίος μπορούσε να καθοδηγήσει στα ομαδικά ειδικά πορτραίτα. Ποιος είναι αυτός σήμερα που θα μπορούσε να επιβάλλει με πολλές αγκύλες , να επιβάλλει σε 200 ανθρώπους απέναντι στο φακό, οι οποίοι θα έπρεπε να είναι τόσο προσηλωμένοι για να βγει ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα. Οπότε χάθηκαν οι ομαδικές φωτογραφίες. Αυτή είναι μεγάλη διαφορά με το τότε.
Κος Νικόπουλος: Ή να δημιουργήσουν πολιτισμό.
Μ.Κ.: Εμείς που είμαστε τώρα Γρεβενιώτες και ακόμη καλύτερα αν βλέπετε το μέλλον για τα παιδιά μας. Μπορούν τα παιδιά μας να δημιουργήσουν πολιτισμό και να αφήσουν και αυτά κάτι στην πόλη των Γρεβενών ή να τον αναδείξουν και να τον πάνε ένα βήμα παραπέρα;
Κος Νικόπουλος: Βασικά τα Γρεβενά πρέπει να κρατήσουν τον κόσμο τους τον οποίο αιμορραγούν καθημερινά. Αυτό για να γίνει εδώ θα πρέπει να υπάρξουν μορφές εργασίας να δημιουργηθούν χώροι εργασίας, να μείνει ο κόσμος και να ξεφύγουμε από το πρόβλημα της υπογεννητικότητας. Αν σταματήσει αυτή η αιμορραγία το θέλω του πολιτισμού που γενικότερα ο πολιτισμός συμβάλλει στην εξωστρέφεια ενός τόπου. Η εξωστρέφεια ενός τόπου είναι να αλλάζουν εικόνες , δηλαδή ξαφνικά να γεννιούνται πράγματα. Μην ξεχνάμε ότι αν αυτός είναι ένας χώρος που μιλάμε εδώ σήμερα με αφορμή την παρουσίαση των εκθέσεων που στηρίζονται πάνω στο λεύκωμά μου, υπάρχει ένας άλλος χώρος που δημιουργήθηκε μέσα από ιδιώτη εννοώντας τον πολυχώρο πολιτισμού Νικολάου και Ελένης Καραβά, όπου ο ιδιώτης έβαλε χρήματα δικά του επένδυσε δηλαδή σε έναν χώρο και σκέφτεται να τον επεκτείνει αυτόν τον χώρο να τον κάνει διπλάσιο, τριπλάσιο σε τετραγωνικά για να υποδέχονται εκθέσεις πανελλήνιου βεληνεκούς, οι οποίες θα αποστέλλονται ή θα εμφανίζονται από μεγάλα εκθεσιακά ιδρύματα. Ήδη έχουν γίνει συζητήσεις τις έχω κάνει προσωπικά . Άρα ο πολιτισμός μπορεί να βοηθήσει και να αλλάξει την εικόνα μιας πόλης την περηφάνια της πόλης.
Μ.Κ.: Και να φέρει και χρήματα να φέρει και κόσμο και ο πολιτισμός να συνδράμει στην ανάπτυξη του τόπου μας.
Κος Νικόπουλος: Και όλα αυτά γίνονται με συμμαχίες , στην δικιά μου την έκθεση ή και παλαιότερα ή και αυτήν η οποία έγινε για το 1821 η συμβολή του Δήμου ήταν καθοριστική βοήθησε πάρα πάρα πολύ και υπήρχαν πάρα πολύ ειλικρινείς συνεργασίες γιατί δεν γίνεται με λογικές εσωστρέφειας και μικροπολιτικές.
Μ.Κ.: Και για λόγους ανταγωνισμού αθέμιτου ή θεμιτού ο οποίος πάντα υπάρχει. Άρα εκτιμάται ότι οι κρατικοί φορείς του πολιτισμού ενισχύουν τα έργα, αφού είπατε ότι βοηθάει ο Δήμος και η Περιφέρεια.
Κος Νικόπουλος: Όχι όχι η Περιφέρεια δεν βοήθησε δυστυχώς ήταν έξω από όλη αυτή την ιστορία, θέλω να πιστεύω πώς το μέλλον θα βοηθήσει γιατί πρέπει να βοηθήσει και είναι και ο ρόλος της τέτοιος που πρέπει να βοηθήσει σε τέτοιους δύσκολους καιρούς. Ο Δήμος επαναλαμβάνω ήταν αντάξιος και σύμμαχος και συνεργάτης σε όλες αυτές τις προσπάθειες οι οποίες γίνονται το τελευταίο διάστημα.
Μ.Κ.: Και ο κύριος Γιαννακόπουλος φυσικά.
Μ.Κ.: Ανοιχτόμυαλος, πολύ βασικό!
Κος Νικόπουλος: Ανοιχτόμυαλος! Ναι και βοήθησε τα μέγιστα , σκέφτηκε αυτός ο χώρος πώς κάποια στιγμή θα μπορούσε να εξελιχθεί, θα μπορούσε να περάσει μέσα από προγράμματα χρηματοδότησης διότι υπάρχουν τέτοια.
Μ.Κ.: Να κάνω και μία παρένθεση χθες επειδή είχαμε ένα κλιμάκιο της ΝΔ στα Γρεβενά και είχαμε τον Αναπληρωτή Υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων και την Υφυπουργό κυρία Μακρή η οποία κατάγεται και από εδώ. Μας είπαν ότι υπάρχουν χρήματα που μπορούμε να εκμεταλλευτούμε όλοι, θα δοθούν χρήματα από το ΕΣΠΑ 21-27 , το ταμείο ανάκαμψης οπότε πιστεύω πως σίγουρα θα μπορέσουμε και εμείς να πάρουμε κάποια και καλό είναι να το ακούνε και οι τοπικοί φορείς και οι υπεύθυνοι για να βοηθήσουν λίγο την κατάσταση. Πρέπει να μπορέσουμε να επωφεληθούμε όλοι και να εκμεταλλευτούμε αυτά τα χρήματα για να πάμε την πόλη μας λίγο παραπέρα και να γίνουμε περισσότερο γνωστοί.
Κος Νικόπουλος: Μακάρι.
Μ.Κ.: Θα ήθελα να μου πείτε αν η οικονομική κρίση επηρέασε την συλλεκτική σας ικανότητα, καθώς μας είπατε πώς για να γίνουν όλα αυτά χρειάστηκαν χρήματα. Όπως μας είπατε για μια φωτογραφία που αγοράσατε από την Αγγλία που τραβήχτηκε από μια ανθρωπολόγο. Άρα χρειάζονται χρήματα. Η οικονομική κρίση σας φρέναρε ή εσείς το όνειρό σας και η αγάπη σας για αυτό που κάνετε πάτησε γκάζι και είπατε εγώ θα τα ξεπεράσω όλα;
Μ.Κ.: Άρα είστε τυχερός.
Κος Νικόπουλος: Ναι ναι!
Μ.Κ.: Εγώ θα ήθελα λίγο να δούμε το βιβλίο , το τελευταίο σας έργο Γρεβενά πόλη του Μόχθου 1904-1993 Μαρτυρίες και να το δείξουμε και στους ανθρώπους που θα δουν την συνέντευξη και να μου πείτε και ποια ήταν η αγαπημένη σας φωτογραφία από το βιβλίο αυτό αν και το έχετε πει και στα εγκαίνια της εκδήλωσης αλλά θα ήθελα να το δείξουμε αλλά και να πούμε που μπορεί να το βρει ο κόσμος και πώς μπορεί να το αποκτήσει.
Κος Νικόπουλος: Αυτό το πόνημα το τελευταίο που συζητάμε είναι 530 σελίδων είναι μια ειδική επεξεργασία. Έχει το εξής μοναδικό εκτός από τις 700 συνεντεύξεις που είπα προηγουμένως είναι ότι υπάρχουν 1940 υποσημειώσεις. Είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις που να υπάρχουν τόσες υποσημειώσεις που παραπέμπουν σε οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε από συμβολαιογραφικές πράξεις και μαρτυρίες μέχρι έγγραφα, τηλεγραφήματα και πάει λέγοντας. Τώρα το λεύκωμα αυτό θα μπορούσε κάποιος να το βρει, να το αποκτήσει ή στους χώρους εκθέσεων ή στα βιβλιοπωλεία της πόλης ή από εμένα προσωπικά. Αυτή η φωτογραφία η οποία με έχει χαράξει και είναι πολύ εντυπωσιακή , που εκτίθεται στην έκθεση είναι η τελευταία φωτογραφία του λευκώματος όπου ο Γεώργιος Κλημίδης επιστάτης τότε του αγροκηπίου, δεινός μοτοσικλετιστής κάτοχος και γερμανικών και βρετανικών μοτοσικλετών που τις γερμανικές τις απέκτησε μετά την οπισθοχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων έπειτα της μάχης τον Απρίλιο του 1941. Είναι σαν να ατενίζει το μέλλον που δίνει ας πούμε μια νότα αισιοδοξίας σε μία ιστορική χρονική περίοδο γιατί η φωτογραφία λήφθηκε μετά το τέλος του εμφυλίου.
Κος Νικόπουλος: Ναι γιατί μετά από πολέμους και εμφύλιες συρράξεις βλέπεις το μέλλον ότι ξεκινάει από την αρχή.
Μ.Κ.: Μπορούμε να το δείξουμε λίγο στη κάμερα αυτό γιατί αξίζει πραγματικά, είναι μια πάρα πολύ ωραία φωτογραφία. Δείτε εδώ. Για να πάρουμε λίγο κουράγιο και δύναμη και εμείς γιατί και εμείς πρέπει να ατενίσουμε το μέλλον καλύτερα. Έτσι δεν είναι;
Κος Νικόπουλος: Σωστά! Είναι η ελπίδα.
Μ.Κ.: Αυτό ακριβώς!
Κος Νικόπουλος: Αυτός είναι ο κόσμος!
Μ.Κ.: Είναι πάρα πολύ ωραία φωτογραφία εξαιρετική! Βασικά έχετε ένα κοινό με τον κύριο της φωτογραφίας ήταν και αυτός συλλέκτης γιατί είπε ότι είχε συλλογή από μοτοσικλέτες. Έτσι δεν είναι;
Κος Νικόπουλος: Και το κοινό είναι και εγώ είμαι μοτοσικλετιστής από τα παιδικά μου χρόνια.
Μ.Κ.: Ναι αυτό ήθελα να πω έχετε και εσείς μοτοσικλέτα. Ο κύριος Νικόπουλος μας έδειξε την αγαπημένη του φωτογραφία η οποία πραγματικά είναι εξαιρετική φωτογραφία ατενίζει το μέλλον και θέλουμε να δούμε όλοι τα πράγματα περισσότερο αισιόδοξα. Να δούμε γενικώς την πόλη των Γρεβενών με διαφορετικό μάτι. Να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον και να στηρίξουμε ο ένας τον άλλον για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τα προβλήματα που υπάρχουν. Εγώ θέλω να ευχαριστήσω τον κύριο Νικόπουλο. Να του πω τα καλύτερα. Ότι έχει στο μυαλό του να το πετύχει. Και να πούμε ότι εμείς θα είμαστε εδώ για οτιδήποτε μας χρειαστεί με πολύ χαρά και με πολύ αγάπη γιατί πραγματικά το έργο του είναι εξαιρετικό. Πρέπει να έρθουν όλοι οι Γρεβενιώτες, όλα τα σχολεία και όχι μόνο θα το ξαναπώ να δούνε την έκθεση και να αποκτήσουν αυτό το τόσο ωραίο βιβλίο. Δε θέλω να πω την τιμή του, αλλά αυτό όλο που έχει κάνει και για τη δουλειά που έχουν κάνει η ομάδα του είναι πάρα πολύ λίγη. Να έρθουνε για να το δείξουν στα παιδιά τους, για να το έχουν στην βιβλιοθήκη τους. Ευχαριστούμε πάρα πολύ.
Κος Νικόπουλος: Και εγώ σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τα ευγενικά σας λόγια.
Μ.Κ.: Να είστε καλά. Ευχαριστούμε.